روایتی خاطره انگیز از ادیبی نوجو

ستاره ای در تیره شب رمان تاریخی نویسنده و دانشمند تاجیک، رسول هادی زاده، است که از روزگار یکی از شخصیت های معروف و مشهور سدۀ نوزدهم میلادی، احمد دانش، آغاز می شود. این رمان حکایتی خاطره انگیز است از بیداری اندیشه و افکار ادیب نوخواه و نوجو، احمد دانش که در بخارای شریف انقلاب فکری را بنیان گذاشت. در این رمان که محصول جست و جو و اندیشه های چندین سالۀ رسول هادی زاده است، مؤلف سیمای احمد دانش را در ارتباط با رویدادهای زمان، احوال اجتماعی- سیاسی، و اقتصادی و فرهنگی بخارا تصویر کرده است؛ بنابراین، سیمای مرکزی این اثر احمد دانش است و همۀ رویدادها با شرکت او سرعت می گیرد. هادی زاده در این رمان به مقام و نقش تاریخی آرینبورگ، شهر قدیمی اسلامی، در سیاست داخلی و خارجی دولت روسیه، تأکید کرده و پایداری مناسبت های تجاری با خانیگری اسلامی، فرستادن گماشته های زبان دان و صاحب معرفت اسلامی را به دیگر گوشه های مسلمان نشین، با اسناد و مدارک مستند تصویر نموده است. احمد دانش بعد از بازدید از شهرهای گوناگون روسیه و طرز دولت داری روس که کشورهای اسلامی را ضبط کرده بود، به این نتیجه رسید که جامعۀ بخارا نیاز به اصلاحات جدی دارد. این جهت در رمان ستاره ای در تیره شب با تمام جزئیات و نازکی هایش تصویر شده است. احمد مخدوم دانش به مدد سفرهایش به روسیه و صحبت و ملاقات هایش با روشن فکران و دانشمندان تاتار به این نتیجه رسید که کشورهای اسلامی نیز چون دولت های اروپایی باید در تمدن و ترقی نقش داشته باشند و این جهت نیز در رمان هادی زاده انعکاس یافته است.